We leven in een tijd van ongekende technologische vooruitgang. Het internet en de digitale revolutie hebben deuren geopend die we ons een paar decennia geleden niet eens konden voorstellen. We kunnen in een oogwenk contact maken met mensen aan de andere kant van de wereld, toegang krijgen tot onbeperkte kennis, en onze creativiteit delen met miljoenen anderen. Het is werkelijk een wonder.
Maar de vraag die ik u vandaag wil stellen is: wat doen wij ermee?
Want terwijl de technologie zich blijft ontwikkelen, lijkt de mensheid een andere kant op te bewegen. Steeds meer mensen raken verslaafd aan hun smartphones. We scrollen door eindeloze feeds, vol met onzin, negatief nieuws en perfecte plaatjes van anderen. We zijn steeds meer bezig met hoe mensen vet vanuit hun billen in hun wangen laten spuiten, in plaats van met wat er werkelijk toe doet in ons leven.
Deze focus op het digitale heeft een enorme tol geëist. Onze hersenen, ontworpen om ons te verbinden, te leren en te groeien, worden nu gevangen in een verslavingsmodus. Miljoenen mensen over de hele wereld zitten vast in een cyclus van voortdurende prikkels, een cyclus die nooit verzadigt. Het resultaat? We zijn meer gestrest, ongelukkiger en uitgeput dan ooit.
Wat FOMO betreft, we willen allemaal niks missen. Maar ironisch genoeg missen we juist het echte leven. Hoe vaak zien we mensen in een restaurant of op een feestje meer tijd besteden aan hun telefoon dan aan de mensen om hen heen? Zelfs op sportscholen, plekken die bedoeld zijn voor fysieke en mentale gezondheid, kijken we meer naar schermen dan naar onze eigen vooruitgang.
We leven in een wereld waarin stilte ongemakkelijk is geworden. En dat is misschien wel de grootste tragedie van allemaal.
Wanneer de stilte tot ongemak is vervallen spreken we van hypervigilantie ofwel het constant ‘aan staan’.
Hypervigilantie – De Slopende Impact van Altijd “Aan” Staan
Stelt u zich eens voor: u loopt door een donkere straat. Uw hartslag versnelt, uw ademhaling wordt oppervlakkiger, en uw ogen scannen de omgeving op zoek naar gevaar. Uw lichaam is alert, klaar om te vechten of te vluchten. Dit is een natuurlijke reactie van het brein, een overlevingsmechanisme dat ons beschermt in bedreigende situaties.
Maar wat gebeurt er als deze staat van waakzaamheid, dit constante “aanstaan,” niet meer wordt uitgeschakeld? Wat gebeurt er als ons brein altijd denkt dat er gevaar is, zelfs als we veilig zijn? Dit is wat we hypervigilantie noemen.
Hypervigilantie ontstaat door deelname aan de ratrace, constant stress ervaren, jeugdtrauma of langdurige druk. Het is alsof een alarmbel in uw hersenen constant afgaat, zonder dat iemand hem uitzet. Dit proces wordt gestuurd door de amygdala, het gebied in ons brein dat geactiveerd wordt bij gevaar. Bij hypervigilantie raakt de amygdala overactief, terwijl andere delen van het brein, zoals de prefrontale cortex – verantwoordelijk voor rationele besluitvorming en zelfcontrole – minder goed functioneren.
Het gevolg?
- We worden overgevoelig voor prikkels.
- We zien problemen waar ze er niet zijn.
- En we raken emotioneel en fysiek uitgeput.
Hypervigilantie is als het blijven rennen van een motor zonder pauze. Op korte termijn kan het nuttig zijn, maar op lange termijn leidt het tot schade. Dit constante aanstaan is namelijk een opmaat voor burn-outs, angsten en somberheid.
Laat me u een beeld schetsen. Stel dat u een elastiekje steeds verder uitrekt. In het begin veert het terug, maar na verloop van tijd raakt het zijn elasticiteit kwijt. Zo werkt het ook met onze hersenen. Langdurige hypervigilantie put onze mentale veerkracht uit, waardoor we steeds minder goed kunnen omgaan met stressvolle situaties.
En dan komen de gevolgen:
- Burn-out: Ons energieniveau daalt, we voelen ons uitgeput en onze motivatie verdwijnt.
- Angsten: We worden beheerst door piekeren en een voortdurende onrust.
- Somberheid: Onze hersenen raken zo overbelast dat ze geen ruimte meer hebben voor vreugde.
In onze moderne wereld, waarin we constant worden blootgesteld aan prikkels, is hypervigilantie een sluipend gevaar. Denk aan de voortdurende notificaties op onze telefoons, de druk om altijd bereikbaar te zijn, en de constante stroom van slecht nieuws. Onze hersenen krijgen geen rust meer, geen moment om te herstellen.
Maar net zoals hypervigilantie wordt aangeleerd, kan het ook worden afgeleerd. Dit begint met bewustwording: beseffen dat ons brein rust nodig heeft, dat we niet alles kunnen en hoeven te controleren.
Een paar concrete stappen kunnen helpen:
- Creëer momenten van stilte: Zet uw telefoon uit, maak een wandeling in de natuur, of neem tijd voor reflectie.
- Leer uw grenzen kennen: Sta uzelf toe om nee te zeggen en ruimte te maken voor herstel.
- Beoefen ontspanningstechnieken: Ademhalingsoefeningen, meditatie of mindfulness kunnen helpen om uw stresssysteem te kalmeren.
Hypervigilantie is een teken dat ons brein hulp nodig heeft. Het is geen zwakte, maar een signaal om beter voor onszelf te zorgen. Want wanneer we dat doen, kunnen we niet alleen voorkomen dat we in een burn-out of depressie terechtkomen, maar kunnen we ook een veerkrachtiger en gelukkiger leven leiden.
Dus mijn boodschap aan u is deze: luister naar de signalen van uw brein. Gun uzelf rust. Zet uzelf niet continu “aan,” want het echte leven speelt zich af in de momenten waarin we durven te pauzeren.
Perfectionisme – De Schaduwzijde van de Vergelijkingswereld
We leven in een tijdperk waarin het lijkt alsof perfectie de norm is geworden. Dankzij sociale media en smartphones zijn we elke dag getuige van een eindeloze stroom perfecte plaatjes: de mooiste vakanties, indrukwekkende carrières, onberispelijke lichamen, en huizen die eruitzien alsof ze zo uit een Woonmagazine komen. Maar wat we niet zien, is wat er achter de schermen gebeurt.
En toch vergelijken we onszelf constant met die beelden. We proberen mee te komen in een wereld die ons geen ruimte biedt om te falen. Dit is de wereld van perfectionisme. Een wereld die op het eerste gezicht aantrekkelijk lijkt, maar in werkelijkheid een enorme tol eist.
Perfectionisme wordt vaak gezien als een positieve eigenschap. Het wordt gekoppeld aan ambitie, doorzettingsvermogen en succes. Maar wat perfectionisme écht is, is angst. Angst om niet goed genoeg te zijn. Angst voor afwijzing. Angst om te falen. ‘Wat denken anderen van mij’ is je kernthema van je leven geworden. En die angst houdt ons wederom gevangen in een constante staat van alertheid (hypervigilantie). We stellen onrealistische eisen aan onszelf, omdat we denken dat ons geluk afhangt van hoe perfect we presteren of eruitzien.
Maar perfectionisme is geen vriend. Het is een tiran. Het drijft ons steeds verder van onszelf af en laat ons geloven dat we pas waardevol zijn als we aan een onbereikbaar ideaal voldoen. Het ironische is dat we, hoe harder we proberen perfect te zijn, des te ongelukkiger we worden.
De destructieve werking van perfectionisme op onze geestelijke gezondheid is enorm:
- Burn-out: De lat ligt altijd hoger, de druk wordt ondraaglijk, en uiteindelijk raken we opgebrand.
- Depressie: Perfectionisme voedt zelfkritiek, en die innerlijke stem kan genadeloos zijn.
- Angststoornissen: De constante druk om perfect te presteren zorgt voor een voortdurende staat van stress.
Het vergelijkingsgedrag, dat wordt versterkt door smartphones en sociale media, speelt hierin een grote rol. Wat ooit een middel was om ons te verbinden, is veranderd in een platform dat ons voortdurend laat twijfelen aan onszelf. We leven in een wereld waarin we onze dagelijkse realiteit vergelijken met de hoogtepunten van anderen. En het resultaat? Een constante stroom van zelfkritiek en een gevoel van tekortschieten.
Maar perfectionisme is geen onvermijdelijk lot. Het begint met het besef dat perfectie niet hetzelfde is als geluk. Geluk komt niet voort uit het voldoen aan een ideaalbeeld, maar uit acceptatie. Acceptatie van jezelf, van je fouten, van je menselijkheid.
Dus wat kunnen we doen om de grip van perfectionisme te doorbreken?
- Stop met vergelijken: Sociale media tonen slechts een fragment van de werkelijkheid. Realiseer je dat wat je ziet niet het hele verhaal is.
- Wees mild voor jezelf: Stel realistische verwachtingen en sta jezelf toe om fouten te maken. Falen is niet het einde, maar een kans om te leren.
- Focus op wat belangrijk is: Vraag jezelf af: “Wat maakt me echt gelukkig?” en richt je daarop, in plaats van op wat anderen misschien denken.
Perfectionisme belooft ons een beter leven, maar het leidt ons juist naar een wereld van stress, angst en somberheid. Het is tijd om die cyclus te doorbreken. Het is tijd om te kiezen voor echtheid in plaats van perfectie.
Want perfectie is niet wat ons waarde geeft. Het is onze imperfectie die ons menselijk maakt, en onze menselijkheid is wat ons verbindt.
Maar er is hoop. Het goede nieuws is dat we de controle terug kunnen nemen. Door te reflecteren op onze eigen gewoontes. Door ons bewust te worden van de impact van de digitale wereld op ons brein en ons gedrag. Door grenzen te stellen en ruimte te creëren voor wat er echt toe doet: verbinding, aandacht en rust.
Als we dit niet doen, betalen we allemaal de prijs. Niet alleen met onze tijd, maar met onze gezondheid, ons geluk en onze toekomst.
Dus mijn oproep aan u is simpel: stel uzelf de vraag “Wat doet deze digitale revolutie met mij?” En belangrijker nog, “Wat doe ik ermee?”
Laten we samen het voorbeeld geven aan de volgende generatie, zodat zij opgroeien met technologie als hulpmiddel, niet als meester. Want technologie mag een wonder zijn, maar het echte wonder is wat wij ermee kunnen doen – als we er bewust mee omgaan.
Herken je jezelf in de bovenstaande problemen, blijf er niet mee zitten maar meldt je aan. Het gaat erom dat het leven je een gevoel van tevredenheid en voldaan zijn geeft. Dat je ’s morgens energiek opstaat, dat je enthousiast bent, dat je ook een zachte en tedere kant hebt en dat je plezier hebt in het uitvoeren van activiteiten. Neem contact met ons op wanneer je wilt veranderen en wanneer je de gevaren zoals bovenstaand beschreven herkent bij jezelf. Wil je echt veranderen email dan naar matser@neuro-psychologie.nl.
Met vriendelijke groet.
Dr Erik Matser, klinisch neuropsycholoog.