Zelfwaarde is een hele belangrijke maat binnen de psychologie. De mate van zelfwaarde kan sterk fluctueren tussen personen maar ook met periodes binnen het individu. Zelfwaarde is een ‘onzichtbaar’ fenomeen maar heeft een grote invloed in welke mate men zich gezond en competent voelt.
Wat is zelfwaarde nu eigenlijk.
Zelfwaarde, ook wel zelfwaardering of zelfrespect genoemd, verwijst naar de mate waarin iemand zichzelf waardevol acht en een positief gevoel heeft over zijn of haar eigen identiteit en capaciteiten. Het is een essentieel concept binnen de psychologie en heeft betrekking op hoe individuen hun eigen waarde beoordelen, ongeacht externe beoordelingen of omstandigheden. Een gezonde zelfwaarde impliceert dat iemand positieve overtuigingen heeft over zichzelf, zijn of haar competenties en waarde als persoon. Het gaat niet alleen om het erkennen van sterke punten, maar ook om het accepteren van beperkingen en fouten zonder dat dit het gevoel van eigenwaarde aantast. Bij het thema perfectionisme zien we direct al als resultaat dat accepteren van beperkingen en fouten moeizaam verloopt en dan ook stress en angsten veroorzaakt. We moeten kinderen leren dat fouten maken bij het leven hoort en dat we beperkingen moeten accepteren. De een is goed in dit, de ander is goed in dat. Juist die verscheidenheid maakt de mens als groep sterk en geeft het kracht om te overleven op Moeder Aarde. Door een grote groepsdruk die we zelf gecreëerd hebben is het voor veel mensen moeilijk om super relaxed op deze Moeder Aarde rond te lopen en ervaren ze constant een ‘moeten’ gevoel omdat ze de innerlijke rust ontbreekt om met tal van zaken om te gaan. Zelfwaarde is echter een ontwikkelproces en gaat het gehele leven door. Bouwstenen worden gelegd en bouwstenen worden weggehaald.
De ontwikkeling van zelfwaarde kan beïnvloed worden door verschillende factoren, waaronder persoonlijke ervaringen, opvoeding, sociale omgeving en culturele achtergrond. Mensen met een gezonde zelfwaarde zijn over het algemeen beter in staat om uitdagingen aan te gaan, relaties op te bouwen en positieve keuzes te maken in hun leven. Ook zijn ze veel minder bevattelijk voor het ontwikkelen van stress, angsten en depressies. Een laag zelfbeeld kan bijdragen aan problemen zoals depressie, angststoornissen en andere psychische aandoeningen. Het bevorderen van een gezonde zelfwaarde is voor mij als klinisch neuropsycholoog een belangrijk aspect van mijn psychologische interventies en therapieën, vooral bij mensen die kampen met psychische problemen bovenop een andere medische aandoening. Het begrijpen en versterken van zelfwaarde is dus van cruciaal belang om welzijn te bevorderen en het vermogen om effectief om te gaan met voorvallen die eenieder treft in het leven.
Een centraal thema in de ontwikkeling van een gezonde zelfwaarde is het basis gevoel van veiligheid. Dit zowel in de thuis situatie van het kind als wel de omstandigheden voor volwassenen op kantoor en in de familie.
Een omgeving – opvoeding met veiligheid als basiskenmerk is cruciaal voor het ontwikkelen van een gezonde zelfwaarde om verschillende redenen, die zowel psychologisch als neurobiologisch van aard zijn. De vroege ervaringen van een kind hebben een blijvende impact op de structuur en functie van de hersenen, evenals op hun emotionele en psychologische welzijn. Om een goed beeld van deze ontwikkeling te kunnen krijgen zou ik u willen adviseren de TedTalk van dr. Nadine Burke te bekijken – beluisteren, zij legt op een duidelijke en kundige manier uit waarom veiligheid essentieel is voor de (hersen) ontwikkeling van mensen. Verder heeft Harvard Medical School een goede begrijpelijke uitleg gegeven op Youtube betreffende de relatie tussen de ontwikkeling van hersenen en het ontbreken van veiligheid (chronische stress).
Veiligheid in de opvoeding bevordert een gezonde hechting tussen ouder en kind. Een veilige hechting is essentieel voor de ontwikkeling van de hersenen, met name de regulatie van emoties en stressresponsen. Een veilige hechting helpt bij het vormen van positieve neurobiologische patronen, zoals de aanmaak van oxytocine, het ‘knuffelhormoon’, dat de stressrespons kan dempen. Kinderen leren zelfregulatie en emotieregulatie door de manier waarop hun ouders met hen omgaan. Een veilige en ondersteunende omgeving stelt kinderen in staat om emoties te begrijpen, te uiten en te reguleren. Ze leren dat hun gevoelens er mogen zijn en dat ze op steun kunnen rekenen, wat bijdraagt aan een gezonde emotionele ontwikkeling. Een veilige opvoeding biedt een basis van vertrouwen en positieve bevestiging. Kinderen die opgroeien in een veilige omgeving ontwikkelen een positiever zelfbeeld, omdat ze ervaren dat ze geliefd en gewaardeerd worden. Deze positieve ervaringen dragen bij aan een gezonde zelfwaardering en zelfvertrouwen. Kinderen voelen zich veiliger om de wereld te verkennen en nieuwe dingen te leren wanneer ze weten dat er een veilige basis is om naar terug te keren. Een veilige opvoeding stimuleert nieuwsgierigheid en de bereidheid om te leren, omdat kinderen zich niet constant zorgen hoeven te maken over hun basisbehoeften of veiligheid.
Nu is bovenstaande niet alleen van toepassing voor kinderen, alleen daar zijn veel studies op uitgevoerd. Elke leeftijdsgroep, op kantoor, de sportclub of thuisbasis floreert in een veilige omgeving. In het algemeen kan een gebrek aan veiligheid leiden tot onzekerheid, angst en een laag zelfbeeld. Dit kan op lange termijn gevolgen hebben voor de mentale gezondheid en het welzijn van het individu. Een onveilige omgeving heeft een nadelige invloed op de structurele en functionele ontwikkeling van de hersenen, wat op zijn beurt van invloed is op het gedrag en de emotionele gezondheid van het individu.
Veiligheid is een veelvuldig onderzocht fenomeen. Veiligheid kan afgebeeld worden in een denkbeeldige cirkel. De Cirkel van Veiligheid is een concept dat is ontwikkeld door de psychologen Glen Cooper, Kent Hoffman en Bert Powell. Het is gerelateerd aan de hechtingstheorie van Bowlby en richt zich op de relatie tussen ouders of verzorgers en hun kinderen. De Cirkel van Veiligheid beschrijft hoe een veilige basis in de ouder-kindrelatie kan worden gecreëerd en gehandhaafd, wat essentieel is voor de emotionele ontwikkeling van het kind. In de Cirkel van Veiligheid wordt de relatie tussen ouder en kind voorgesteld als een cirkel met daarin twee belangrijke componenten: de “veilige haven” en de “veilige basis”. De veilige haven verwijst naar de beschikbaarheid van de ouder of verzorger als een emotioneel toevluchtsoord voor het kind. Het kind moet zich comfortabel voelen om naar de ouder te gaan voor troost, geruststelling en ondersteuning wanneer het bang, overstuur of onzeker is. De veilige basis verwijst naar de stevige basis die de ouder biedt, waardoor het kind zich veilig genoeg voelt om de wereld te verkennen en nieuwe dingen te leren. Het kind weet dat het altijd kan terugkeren naar de veilige basis van de ouder voor ondersteuning en comfort tijdens het verkennen van de omgeving. De Cirkel van Veiligheid benadrukt het belang van een evenwichtige relatie tussen het geven van autonomie aan het kind en het bieden van een veilige haven en basis door de ouder. Een gezonde hechting, zoals beschreven in dit concept, draagt bij aan de emotionele veiligheid en het welzijn van het kind, wat op zijn beurt de basis legt voor gezonde relaties en een positieve ontwikkeling op latere leeftijd. Ook in de wereld van volwassenen is het van belang dat mensen vertrouwen krijgen uit hun omgeving, dat ze daardoor op ‘onderzoek’ kunnen uitgaan, dat men op elkaar let, dat mensen nabijheid en veiligheid naar elkaar toe kunnen bieden. Dit zijn zaken die ik ook in topsportculturen toepas waardoor emoties bespreekbaar worden in een veilige context en mensen daadwerkelijk kunnen genieten van topprestaties. Kijk ook eens naar het model van Truus Bakker en verander het woord kind in dat van ‘ik’. Bekijk eens hoe jou ontwikkeling momenteel plaats vindt en of er goede coaching is om jezelf emotioneel stabiel te ontwikkelen waardoor een positieve zelfwaardering ontstaat.
Bovenstaande toont aan dat omgeving van invloed is op je zelfwaarde. De omgeving kan opbouwend of afbrekend zijn. We denken altijd dat alles maar vanzelf gaat maar we zijn als zoogdier zeer kwetsbaar. Het is heel erg van belang dat we een gezonde representatie hebben van onszelf en hoe wij ons tot anderen verhouden. Veiligheid is een ankerpunt voor iedereen wat leidt tot een basis representatie van het denken waarin jij goed kan functioneren en waarin je anderen ook sterk kan verbeteren in welzijn.
Wanneer je de modellen eens bekijkt en onderdelen invult als ‘ik’ en omgevingsinvloeden eens invult als ‘kantoor’, ‘sportclub’ of ‘familie’ dan zie je direct hoe je jouw leefomgeving kan aanpassen waardoor jij jezelf kan ontwikkelen als iemand die een gezonde representatie heeft van zichzelf, van de wereld en die innerlijke rust, tevredenheid, geluk kan beleven en dat aan anderen kan doorgeven.
